Wikipedia – przykłady problemów w projektach otwartej treści i jak sobie z nimi radzić

September 26th, 2007
co-creation, polskie web 2.0, user contributed value

Autor: Agnieszka Kwiecień – Sekretarz Stowarzyszenia Wikimedia Polska.

Po artykule o społeczności polskiej Wikipedii przyszła pora na przedstawienie jakie problemy mogą pojawić się przy pracy w projektach otwartej treści. Problemy Wikipedii to szereg zagadnień związanych z tworzącymi jej społeczność osobowościami jak również specyficzną dla projektu otwartością. Najważniejsze z nich to: pomyłki początkujących, wandalizm, mistyfikacje (ang. hoaxes), naruszenia neutralności, naruszenia praw autorskich, wiki-spamming i reklamy, wątpliwa encyklopedyczność niektórych treści, wykorzystywanie do przeprowadzenia phishingu, konflikty wewnątrz społeczności, trudności w utrzymaniu ekspertów, charakter work-in-progress. Różna jest szkodliwość tych zjawisk dla Wikipedii i dla jej czytelników. Wikipedia, aby być istotnym źródłem wiedzy musi budzić u czytelników zaufanie większe niż dowolny portal czy serwis w sieci. Budowanie wizerunku i zaufania to proces trudny i czasochłonny, podczas gdy utracić go można bardzo szybko. Dlatego wszystkie z wyżej wymienionych działań są szkodliwe, chociaż mają różną siłę oddziaływania.

Autor: Che, oryginalny plik, licencja: CC-BY-SA

Wandalizm jest najczęściej spotykanym w projekcie działaniem niepożądanym. Polega na świadomym działaniu, dokonywanym w złej wierze i mającym na celu obniżenie jakości Wikipedii (wulgaryzmy, treści obraźliwe lub niezwiązane z tematem artykułu). Przykładem prostego wandalizmu jest usunięcie całej treści artykułu czy dodanie losowego ciągu znaków. Jeszcze pod koniec 2006 roku był to istotny problem, gdyż taki wandalizm musiał zauważyć inny uczestnik projektu i ręcznie odtworzyć poprzednią wersję artykułu. W związku z nasilaniem się tego typu wandalizmów napisany został skrypt o nazwie BugBot, który automatycznie cofa takie zmiany, dodatkowo oznaczając artykuł specjalnym szablonem (przykład). Następnie uczestnicy projektu mogą sprawdzić listę artykułów oznaczonych tym szablonem i zweryfikować poprawność działania bota. Podobnie dzieje się w przypadku utworzenia zbyt krótkiego artykułu, o treści nie przekraczającej 35 znaków. Od początku 2006 roku działa specjalistyczny skrypt – AutoBot, który oznacza takie artykuły szablonem sugerującym administratorom ich skasowanie. Jednak nie pozostawia się wszystkiego w rękach automatycznych skryptów, które tak naprawdę mogą wykryć i oznaczyć tylko najprostsze przypadki. Użytkownicy mają zestaw narzędzi i procedur opracowanych do wykrywania wandalizmów: śledzenie ostatnich zmian i obserwowanych przez siebie artykułów na specjalnych stronach serwisu, sprawdzanie wkładu niezalogowanych lub niepewnych użytkowników, edukacja początkujących wandali i zestaw szablonów {{test}} z ostrzegawczymi komunikatami. Ponadto, w przypadkach poważniejszych stosuje się blokady adresów IP i kont, z których dokonywany jest wandalizm. Uniemożliwia się w ten sposób edycję artykułów osobom wchodzącym na Wikipedię z konkretnego adresu IP (lub zakresu adresów).

Blokowanie użytkownika – widok administratora

Zabezpieczać przed edycją można również konkretne artykuły. Praktykuje się to w przypadku tzw. „haseł wrażliwych”, szczególnie narażonych na ataki. Następuje stopniowanie zabezpieczeń i uprawnień, aby łatwiej i precyzyjniej eliminować szkodliwe działania i chronić zawartość serwisu.

Zabezpieczanie strony przed edycją – widok administratora

Kolejnym istotnym problemem są mistyfikacje. Zdarza się ich o wiele mniej niż wandalizmów, jednak mają znacznie silniejszy wpływ na czytelnika i skutkują obniżeniem poziomu zaufania do całego projektu. Najgłośniejszą medialnie mistyfikacją było zamieszczenie w polskiej Wikipedii artykułu o Henryku Batucie – jak się po jakimś czasie okazało, postaci zmyślonej przez autorów. Publikacje prasowe, które ukazały się po ujawnieniu tej mistyfikacji były nieprzychylne Wikipedii i podważały wiarygodność całości zawartej w niej wiedzy. Mimo oczywistego złego wpływu jaki miała na wizerunek projektu tego rodzaju sława, przyczyniła się ona równocześnie do zwrócenia uwagi szerszych kręgów społecznych na tę inicjatywę. W obecnym modelu działania nie możemy jednoznacznie stwierdzić, że projekt jest i będzie wolny od mistyfikacji, ale podejmowane są konkretne kroki, które mają nas ustrzec przed fałszowaniem informacji. Przede wszystkim egzekwowany jest wymóg podawania wiarygodnych źródeł, artykuły lub ich fragmenty o wątpliwej treści nie uzupełnione o takie źródła, mogą zostać usunięte. Ponadto przypadek Henryka Batuty zwrócił uwagę uczestników na tak ważną cechę informacji jak jej weryfikowalność.

Jednym z problematycznych zagadnień jest zachowanie neutralności przez autorów artykułów. Często autorami haseł z danej dziedziny są pasjonaci, którzy w naturalny sposób piszą o obiekcie swojej pasji w superlatywach, lub wręcz przeciwnie. Z obserwacji wynika, że nie ma przy tym znaczenia czy zajmują się tą tematyką zawodowo czy hobbistycznie. Najczęściej problem ten dotyczy artykułów biograficznych ludzi współczesnych (np. polityków, aktorów, piłkarzy) lub wydarzeń historycznych przedstawianych z jednego punktu widzenia. Najbardziej oczywiste przypadki forsowania własnego punktu widzenia można rozpoznać po używaniu zwrotów wartościujących np.: „niestety”, „na szczęście”, „najistotniejszy”. Po serii sporów dotyczących artykułów historycznych społeczność spisała zalecenia o niestosowaniu zwrotów wartościujących, co kształtuje jednoznaczną sytuację i pozwala je usuwać bez wdawania się w dyskusje. W przypadkach wydarzeń czy osób kontrowersyjnych wymagana jest prezentacja argumentów różnych stron bez ich wartościowania, a przy tym powoływanie się na uznane autorytety w danej dziedzinie. Szczególną opieką objęte są artykuły biograficzne osób żyjących, gdyż wpisy takie mogą mieć istotny wpływ na życie opisywanych ludzi i ich rodzin. Dla celów roboczych tworzone są automatyczne listy artykułów zawierających niepożądane zwroty. Problem jest o tyle trudny, że wydaje się iż nie sposób uniknąć zwrotów wartościujących w przypadku np. opisu dzieł sztuki czy literatury.

Społeczność Wikipedii cechująca się mozaiką charakterów, wieku i zawodów, popada w różnorakie wewnętrzne konflikty. Najczęściej spory dotyczą kilku użytkowników, bezpośrednio zainteresowanych tematem, jednak zdarza się, że w spór wciągana jest niemal cała społeczność. Dyskusje i spory mogą być stymulujące, jednak przedłużający się konflikt i brak porozumienia prowadzi do zjawisk negatywnych. Przede wszystkim społeczność odciągana jest od konstruktywnej pracy w projekcie na rzecz czytania długich dyskusji, wywodów, udziału w kolejnej sądzie, czy głosowaniu na ten sam temat. Ponadto niepożądaną konsekwencją przedłużającego się konfliktu jest odejście z projektu części jego wartościowych uczestników. Przykładem tego zjawiska jest konflikt, który rozgorzał w wyniku używania przez jednego z uczestników nieortograficznych i niezrozumiałych opisów zmian, dokonywanych w artykułach. Opis zmian wprowadzany jest w specjalne pole formularza i ma w skrócie przedstawić co zostało w artykule zmienione. Opis ten wyświetla się na szeregu stron specjalnych: ostatnich zmianach, liście obserwowanych, historii artykułu. Dlatego ważne jest, aby był krótki i precyzyjny, łatwy w odbiorze. Na początku podjęto próby porozumienia na stronach dyskusji użytkowników skonfliktowanych, następnie prowadzono dyskusje na kanale IRC, liście dyskusyjnej, odbywały się próby mediacji, wreszcie zgłoszona została prośba o komentarz społeczności (RFC) w tej sprawie. Społeczność uległa podziałowi, w miarę trwania dyskusji próbowano dokonać podsumowania, jednak spór trwał nadal. W kolejnym kroku spisane zostały i uznane zalecenia dotyczące zawartości opisów zmian. Po pewnym czasie za ich nieprzestrzeganie nałożono czasową blokadę na konto użytkownika, uniemożliwiającą mu edytowanie treści. Ostatecznie doprowadziło to do odejścia tej osoby z projektu. Niektórzy użytkownicy solidaryzując się z prawem każdego uczestnika projektu do dowolnego opisu zmian założyli strony protestacyjne. Podobne sprawy pojawiały się jeszcze kilkakrotnie, jednak wtedy istniał już regulamin regulujący tę kwestię, zaakceptowany przez społeczność, co stworzyło odmienną sytuację dla sporu niż poprzednio. W wyniku tego konfliktu rozszerzono także funkcjonalność oprogramowania – dodając pasek z typowymi opisami zmian, tuż pod polem formularza, aby ułatwić wprowadzanie zrozumiałych i jednoznacznych opisów.

Zagadnień związanych z codzienną pracą nad encyklopedią jaką jest Wikipedia jest jeszcze wiele. Z całości wyłania się jednak obraz społeczności dosyć zróżnicowanej, zarówno światopoglądowo, jak i charakterologicznie. Można się zastanawiać, co trzyma ich razem i sprawia, że podejmują ten wysiłek i wnoszą swój wkład w rozwój projektu? Motywacje bywają różne. Niektórzy mają poczucie misji i odczuwają radość z uczestniczenia w tworzeniu czegoś wielkiego, inni wskazują na możliwość dzielenia się posiadaną wiedzą oraz możliwość zdobywania i dalszego poszerzania własnej wiedzy. Część użytkowników, słusznie czy nie, traktuje swoje uczestnictwo jako nobilitujące społecznie. Wikipedia daje także możliwość odgrywania pewnych ról: „policjantów”, „organizatorów”, „sprzątaczy” i innych. Pozwala zatem budować swój wizerunek i rolę zależnie od potrzeb wewnętrznych. Wreszcie, powoduje zacieranie różnic społecznych. Współpracują ze sobą ludzie odlegli wiekowo o jedno, dwa pokolenia, pochodzący z odległych geograficznie miejsc Polski i świata, z dużych miast i małych miejscowości, pasjonaci i profesjonaliści.

Both comments and pings are currently closed.